Co to jest prostat? To pytanie z reguły zadają dopiero mężczyźni ok. 50. roku życia, kiedy ten niepozorny gruczoł po raz pierwszy daje o sobie znać. Jest on elementem męskiego układu moczowo-płciowego, który z wiekiem zaczyna się rozrastać, dając objawy w postaci zaburzeń oddawania moczu. Jaka jest rola prostaty i jakie schorzenia z nią związane mogą dotykać pacjentów? Oto garść najważniejszych informacji na temat gruczołu krokowego.
Spis treści:
- Co to jest prostata? Dlaczego gruczoł krokowy jest jednym z ważniejszych organów mężczyzny?
- Jakiego rozmiaru jest zdrowa prostata? Wielkość i objętość zależnie od grupy wiekowej
- Po co mężczyźnie prostata? Funkcje gruczołu krokowego i najważniejsze zadania
- Jakie są najczęstsze problemy z prostatą?
- Które badania powinien wykonywać mężczyzna, aby kontrolować stan stercza?
- Jak powinna być leczona prostata? Leczenie zależnie od typu schorzenia
Gruczoł krokowy, stercze, prostata – co to jest?
Prostata, której inne nazwy to gruczoł krokowy lub stercz, jest narządem występującym wyłącznie u mężczyzn. Stanowi on element męskiego układu moczowo-płciowego i zlokalizowany jest w części miednicy mniejszej, w okolicy krocza. W uproszczeniu można powiedzieć, że gruczoł krokowy znajduje się pomiędzy pęcherzem a penisem i co bardzo ważne otacza cewkę moczową. U dojrzałych mężczyzn stercze waży przeciętnie ok. 30 gramów, a wielkością przypomina kasztana lub orzecha włoskiego [1].
W przypadku takiego narządu jak prostata, anatomia jest określana często jako mięśniowo-gruczołowa. Można też śmiało stwierdzić, że budowa prostaty jest niejednorodna. Wnętrze stercza składające się przede wszystkim z gruczołów otaczają włókna mięśni gładkich oraz elastyczna tkanka łączna. Z tego względu, w dotyku gruczoł ten wydaje się być elastyczny. Wiele osób używając słowa “prostata” ma na myśli chorobę, co oczywiście jest błędem. Posiadają ją bowiem wszyscy mężczyźni, a dopiero przerost, zapalenie czy nowotwór gruczołu krokowego są powodem do zmartwień.
Prostata jest niezbędna do prawidłowego działania męskiego układu rozrodczego [2]. Gruczoł krokowy odpowiada między innymi za produkcję wydzieliny, której zadaniem jest odpowiednie odżywienie plemników. Dzięki temu zwiększa się ich ruchliwość oraz przeżywalność. Co więcej, podczas wytrysku stercze kurczy się i transportuje wspomniany płyn do cewki moczowej, skąd następnie jest wydzielany z plemnikami jako nasienie podczas wytrysku [3].
Jaki rozmiar ma zdrowa prostata? Wielkość i wymiary prawidłowe dla wieku
U zdrowego mężczyzny w wieku reprodukcyjnym wielkość i wymiary prostaty przedstawiają się z reguły następująco: prawidłowy rozmiar to ok. 3 x 3 x 5 cm, a objętość wynosi ok. 25 ml. Jeśli u mężczyzny nie występują żadne niepokojące objawy, dopuszczalne są pewne odchylenia w obrębie tych wartości. U niektórych osób może zatem występować powiększony gruczoł krokowy, a u innych nieco mniejszy od tego standardowego.
Należy też zaznaczyć, że w przypadku takiego narządu jak prostata, wymiary tego gruczołu zmieniają się z wiekiem, co jest zupełnie naturalne. Nie do końca wiadomo jakie są przyczyny tego procesu, ale specjaliści uważają, że ma to związek ze zmianami hormonalnymi, które zachodzą w męskim organizmie. Zgodnie z wynikami badań [4] obejmującymi gruczoł krokowy, wymiary w określonych grupach wiekowych zmieniają się w następujący sposób:
Po okresie dojrzewania, w którym stosunkowo szybko rośnie prostata, wielkość gruczołu stabilizuje się. Następnie, wraz z postępowaniem procesu starzenia się organizmu wymiary gruczołu krokowego stopniowo i bardzo powoli się zwiększają, podobnie jak jego objętość.
Po co nam prostata? Funkcje i jej podstawowe zadania
Gruczoł krokowy jest ważnym narządem, który zapewnia prawidłowe działanie układu rozrodczego. Podstawowe funkcje prostaty związane są z produkcją i wydzielaniem płynu, w którym znajdują się plemniki podczas wytrysku. Zawiera on cenne dla nich składniki odżywcze [3], które zapewniają im większą ruchliwość i żywotność, a zatem wpływa na lepszą płodność mężczyzn. Płyn ten chroni też plemniki oraz kod genetyczny, który przenoszą. Pomaga on zatem plemnikom, ale także upłynnia nasienie, które po wytrysku gęstnieje. Warto dodać, że płyn wytwarzany przez prostatę zawiera również ważny enzym – antygen specyficzny gruczołu krokowego PSA.
Dzięki mięśniom stercza podczas wytrysku nasienie jest z dużą mocą transportowane do cewki moczowej, a następnie wydalane na zewnątrz [1]. Należy zaznaczyć, że płyn wytwarzany przez prostatę stanowi ok. 30% wydzieliny, która wydostaje się podczas ejakulacji. Pozostałe elementy to plemniki, płyn z pęcherzyków nasiennych, wydzieliny uwalniane przez gruczoł opuszkowo-cewkowy, cynk oraz kwas cytrynowy.
W przypadku takiego narządu jak prostata, funkcje przez niego pełnione są też bardzo praktyczne. To właśnie mięśnie gruczołu krokowego wraz z mięśniami zwieracza pęcherza zamykają cewkę moczową podczas wytrysku. Dzięki temu nasienie nie może się dostać do pęcherza. Oczywiście działa to także w drugą stronę, a więc mięśnie zamykają przewody nasienne, gdy dochodzi do mikcji. W związku z tym nie ma możliwości jednoczesnego łączenia ze sobą oddawania moczu oraz wytrysku.
Prostata jest także narządem, w którym dochodzi do metabolizowania hormonów. To właśnie w gruczole krokowym testosteron przekształca się w dihydrotestosteron (DHT) [5], czyli swoją aktywną formę. W okresie dojrzewania testosteron reguluje wzrost prostaty, a DHT pomaga rozwinąć u danej osoby dorosłe, męskie cechy.
Najczęstsze problemy z prostatą
Gruczoł krokowy to narząd, który przed dużą część życia nie daje o sobie znać. Zwłaszcza mężczyźni w młodym wieku często nie zdają sobie wręcz sprawy z istnienia takiego narządu. Jest to szczególnie widoczne w społecznej świadomości, gdzie prostata sama w sobie kojarzona jest z obecnością schorzenia [6]. Związane jest to przede wszystkim z tym, iż choroby prostaty w większości przypadków rozwijają się wraz z postępem procesu starzenia się organizmu [7]. Najczęściej występujące schorzenia w obrębie stercza to:
- łagodny przerost prostaty – dotyka głównie mężczyzn po 50. roku życia. Tego typu problem z prostatą jest efektem jej powiększania się, co skutkuje powstaniem ucisku na cewkę moczową. Schorzenie to najczęściej objawia się trudnościami w oddawaniu moczu. Można je leczyć przy pomocy odpowiednich leków lub małoinwazyjnych zabiegów;
- zapalenie prostaty – schorzenie to jest zazwyczaj wywoływane infekcją bakteryjną choć może ona również mieć inne podłoże. Objawy chorej prostaty w tym przypadku to głównie problemy z mikcją oraz ból przy oddawaniu moczu. Leczenie polega głównie na przyjmowaniu antybiotyków i innych środków farmakologicznych;
- rak prostaty – jeden z najczęściej występujących nowotworów u mężczyzn [8], który charakteryzuje się wysoką śmiertelnością. Nowotwór tego typu jest zwykle wykrywany poprzez badanie poziomu swoistego antygenu sterczowego (PSA). Leczenie nowotworu prostaty może obejmować radioterapię oraz leczenie hormonalne lub chirurgiczne.
Podstawowe badania prostaty
Istnieje kilka podstawowych badań gruczołu krokowego, które można wykonać w celu zdiagnozowania ewentualnych chorób rozwijających się w jego obrębie. Te najczęściej wykonywane i zlecane przez lekarzy to:
- badanie prostaty per rectum – podczas badania lekarz wprowadza do odbytu pacjenta palec wskazujący i w ten sposób sprawdza stan gruczołu krokowego. Tego typu badanie pozwala wykryć powiększenie prostaty, jej tkliwość, która może wskazywać na zapalenie, ale czasem także obecność zmian w obrębie prostaty (grudki lub guzki), które mogą wskazywać na raka;
- badanie PSA z krwi – jest to tak zwany test prostaty z krwi. PSA to białko, które wytwarzane jest przez prostatę, a jego wysoki poziom w badaniu może wskazywać na przerost prostaty lub raka;
- USG prostaty – jest to ultrasonograficzne badanie na prostatę przez odbyt, które pozwala wykryć i określić zmiany rozmiaru stercza. Czasem wykonuje się je też jako jeden z elementów diagnozowania przyczyn niepłodności. Badanie to może być połączone z biopsją;
- biopsja stercza – jest to badanie gruczołu krokowego pozwalające zdiagnozować nowotwór stercza. Polega ono na wprowadzaniu do prostaty specjalnej igły (najczęściej przez odbyt), dzięki której następnie pobierana jest tkanka do badań.
Chora prostata – leczenie dostępne w zależności od schorzenia
Poszczególne schorzenia diagnozowane w obrębie gruczołu krokowego mogą być leczone na różnorodne sposoby. Oto zatem najczęściej stosowane metody radzenia sobie z chorobami stercza:
1. Leczenie dostępne przy rozroście prostaty
Rozrost stercza jest naturalnym procesem związanym ze starzeniem się organizmu i występuje on u większości mężczyzn. Jego objawy mogą mieć bardzo różne nasilenie, dlatego wśród metod leczenia tego schodzenia wyróżniamy:
- leczenie naturalne – głównie chodzi tu o ziołolecznictwo przy użyciu takich składników dostępnych bez recepty jak palma sabałowa lub śliwki afrykańskie. Pomagają one złagodzić objawy dyzuryczne oraz zahamować dalszy rozrost prostaty;
- alfa blokery – tego typu preparaty na prostatę rozluźniają mięśnie szyjki pęcherza oraz mięśnie gładkie stercza. Dzięki temu gruczoł przestaje uciskać cewkę moczową, a to ułatwia pacjentowi oddawanie moczu;
- hormonalne leki na prostatę – inhibitory 5-alfa-reduktazy blokują produkcję DHT, dzięki czemu gruczoł krokowy ulega zmniejszeniu;
- zabiegi i operacje inwazyjne – jeśli objawy są mocno nasilone, a stosowane leki nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, wówczas wykonywane są mało inwazyjne zabiegi lub operacje. Ingerencja w strukturę prostaty (jej nacięcie, zniszczenie tkanek, które powodują problemy lub usunięcie części gruczołu krokowego) pozwala zniwelować objawy przerostu, przywracając pacjentowi komfort podczas oddawania moczu.
2. Leczenie dostępne dla stanów zapalnych
W znacznej części przypadków zapalenie gruczołu krokowego jest wywoływane zakażeniem drobnoustrojami, choć u niektórych pacjentów przyczyny choroby mogą mieć inne źródło. Po odpowiednim zdiagnozowaniu pacjenta w leczeniu zapalenia stercza najczęściej wykorzystywane są:
- antybiotyki – stosowane, gdy stan zapalny prostaty wynika z infekcji. Antybiotyki zabijają bakterie, które ją wywołały i tym samym zmniejszają zapalenie, co powoduje zniwelowanie dolegliwości bólowych i pieczenie odczuwane podczas oddawania moczu;
- fala uderzeniowa – akustyczne fale uderzeniowe aplikowane w okolice stercza wpływają na poprawę ukrwienia gruczołu krokowego. Dzięki temu dolegliwości wywołane przez stan zapalny zostają złagodzone.
3. Rak prostaty i terapia w przypadku wykrycia nowotworu
Leczenie raka prostaty, który jest jednym z najczęściej występujących nowotworów wśród mężczyzn, jest dość specyficzne. Skupia się ono przede wszystkim na powstrzymaniu rozprzestrzeniania się raka oraz zatrzymaniu jego agresywnej ekspansji. Niektóre terapie są jednak w stanie przynieść pacjentom pełne wyleczenie i zniwelowanie dotkliwych objawów choroby. Metody stosowane w leczeniu raka prostaty to:
- krioterapia – polega ona na eliminowaniu komórek nowotworowych poprzez ich zamrażanie ;
- terapia hormonami – odpowiednie dobranie hormonów do leczenia pozwala spowolnić rozwój choroby, złagodzić jej objawy oraz zapobiec ciężkim powikłaniom;
- radioterapia – polega na niszczeniu komórek rakowych i zmniejszaniu guzów przy pomocy promieniowania rentgenowskiego;
- chemioterapia – u pacjentów z zaawansowanym rakiem, zastosowanie leków przeciwnowotworowych pomaga spowolnić rozprzestrzenianie się komórek rakowych w organizmie;
- prostatektomia – jest to zabieg polegający na usunięcie prostaty , który pozwala wylecz pacjenta jeśli nowotwór był ograniczony wyłącznie do tego gruczołu.
Podsumowanie
Prostata to gruczoł występujący u mężczyzn, który co prawda nie jest niezbędny do życia, ale za to jest wymagany w procesie reprodukcji. Jedną z jego najważniejszych funkcji jest produkcja płynu, w którym znajdują się plemniki podczas wytrysku i która dostarcza im cennych składników odżywczych. Dlatego też, mężczyźni w wieku reprodukcyjnym powinni szczególnie zatroszczyć się o jej doskonałą kondycję. Warto robić to jednak przez całe życie, gdyż dzięki temu w późniejszym czasie dolegliwości związane z funkcjonowaniem tego gruczołu mogą być znacznie mniej dokuczliwe.
Bibliografia i przypisy
- [1] – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279291/
- [2] – https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0094014316300131?via%3Dihub
- [3] – https://www.nature.com/articles/nrurol.2016.89
- [4] – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3739117/
- [5] – https://www.auajournals.org/doi/10.1097/01.ju.0000139539.94828.29
- [6] – Roman Sosnowski, Olga Kuczkiewicz, Katarzyna Moskal, Piotr Kuncewicz ; Ocena wiedzy mężczyzn na temat objawów z dolnych dróg moczowych ; Przegląd Urologiczny, 2017/5 (105)
- [7] – https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1467-842X.1998.tb01393.x
- [8] – http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-ogolem-2/