Biopsja prostaty jest badaniem wykonywanym u mężczyzn, u których podejrzewa się obecność raka gruczołu krokowego. Polega ono na pobraniu niewielkiego fragmentu tkanki stercza, który następnie poddawany jest analizie laboratoryjnej na obecność komórek nowotworowych. Zatem jakie są wskazania do wykonania takiego badania? Jak ono przebiega i co oznaczają wyniki biopsji? Wszystkie te informacji zgromadziliśmy w poniższym artykule.
Spis treści:
- Co to jest biopsja prostaty i u kogo się ją wykonuje?
- Po co wykonuje się biopsję prostaty?
- Jakie rodzaje biopsji gruczołu krokowego są obecnie stosowane?
- Jak się przygotować do biopsji prostaty? Przygotowanie od strony pacjenta
- Przebieg procedury biopsji stercza. Czego spodziewać się podczas zabiegu?
- Czego się spodziewać po przeprowadzonym zabiegu?
- Z jakimi skutkami ubocznymi wiąże się biopsja prostaty? Powikłania i komplikacje
- Jak interpretować wyniki biopsji prostaty? Wynik ujemny, dodatni lub podejrzane zmiany
Co to jest biopsja prostaty?
Biopsja prostaty to procedura polegająca na pobraniu fragmentów tkanki z gruczołu krokowego pacjenta. Pozyskane w ten sposób wycinki trafiają następnie do laboratorium, gdzie zostają przebadane mikroskopowo pod kątem potencjalnych nieprawidłowości.
Fragmenty tkanki pobierane są w większości przypadków przezodbytniczo lub też u niektórych pacjentów przezkroczowo przy pomocy specjalnej igły biopsyjnej. W wykonaniu badania lekarzowi pomaga dodatkowo sonda USG lub uzyskane wcześniej wyniki rezonansu magnetycznego prostaty.
Biopsja gruczołu krokowego jest wykonywana u mężczyzn, u których stwierdzono podniesiony poziom swoistego antygenu sterczowego PSA, a w trakcie badania per rectum lekarz stwierdził nieprawidłowości w budowie prostaty. Wówczas pojawia się podejrzenie nowotworu tego gruczołu u pacjenta, a biopsja pozwala wykryć ewentualną obecność komórek rakowych w sterczu. Jeśli badanie da wynik pozytywny należy następnie określić stopień zaawansowania choroby oraz ustalić formy jej leczenia, jeśli jest ono możliwe.
Dlaczego wykonuje się biopsje prostaty?
Biopsja jest wykonywana w sytuacji, gdy wcześniej przeprowadzane badania wskazują na prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu stercza u danego pacjenta [1]. Po otrzymaniu wszystkich wyników testów to lekarz prowadzący decyduje o tym, czy biopsja prostaty jest konieczna.
Jakie badania i wyniki mogą zatem stanowić wskazanie do wykonania biopsji? Jest to:
- zbyt wysoki poziom PSA dla określonej grupy wiekowej;
- niepokojące zmiany gęstości antygenu stercza PSA oraz gwałtowny wzrost jego poziomu bez jednoczesnego powiększenia gruczołu krokowego;
- wykrycie nieprawidłowości w obszarze prostaty podczas badania przez odbyt;
- wykrycie nieprawidłowych komórek w tkance stercza podczas poprzedniej biopsji, które jednak niekoniecznie były komórkami nowotworowymi.
Rodzaje biopsji w zależności od sposobu wykonania procedury
U pacjentów, u których przeprowadzana jest diagnostyka raka prostaty, biopsja może zostać wykonana na kilka różnych sposobów [2]. O tym, który z nich będzie najlepszym rozwiązaniem w przypadku danego pacjenta decyduje lekarz.
Stosowane obecnie metody przeprowadzania biopsji gruczołu krokowego to:
- klasyczna biopsja transtorakalna – najpopularniejsza biopsja igłowa przez odbyt, wykonywana z pomocą sondy USG;
- biopsja przezkroczowa – badanie wykonywane przezskórnie przez krocze;
- biopsja przezcewkowa – badanie, w którym wycinki tkanki gruczołu krokowego są pobierane przez cewkę moczową;
- płynna biopsja prostaty – nieinwazyjna biopsja stercza przeprowadzana na podstawie badania moczu.
Jak się przygotować do zabiegu?
Pobranie fragmentów stercza jest procedurą inwazyjną, gdyż dochodzi do naruszenia tkanki. Dlatego też konieczne jest odpowiednie przygotowanie do biopsji prostaty ze strony pacjenta. Konkretne zalecenia zostają mu przekazane przez urologa, jednak istnieje szereg zasad, którymi należy się w tym przypadku kierować [3].
Jeśli więc u mężczyzny planowana jest biopsja prostaty, przygotowanie do badania powinno obejmować takie kwestie jak:
- poinformowanie lekarza o wszystkich chorobach na jakie cierpi pacjent oraz o przyjmowanych przez niego lekach;
- przebadanie próbki moczu pacjenta pod kątem ewentualnych infekcji, które mogą spowodować odroczenie biopsji na czas przyjmowania antybiotyków;
- odstawienie leków, które zmniejszają krzepliwość krwi na około 5 dni przed badaniem (m.in. proficar, etopiryna, acard);
- przyjęcie przepisanego przez lekarza antybiotyku, który ogranicza ryzyko infekcji w wyniku biopsji (pierwsza dawka z reguły przyjmowana jest wieczorem przed zabiegiem, a druga o poranku w dniu badania);
- wypróżnienie w domu przed samym zabiegiem.
Warto podkreślić, że przed badaniem pacjent nie musi być na czczo.
Jak wygląda przebieg procedury i na czym polega biopsja prostaty?
Na każdym etapie przeprowadzania zabiegu, lekarz obserwuje prostatę przy pomocy odpowiednich technik diagnostycznych. Zwykle jest to USG, ale obecnie coraz częściej stosowane jest też metoda biopsji fuzyjnej. W tym przypadku zmiany, które mogą wskazywać na to, iż u pacjenta rozwija się rak stercza są wcześniej identyfikowane w badaniu rezonansem magnetycznym (MRI). Dzięki temu w ramach biopsji nakładane są na siebie obrazy z MRI z tymi z USG uzyskiwanymi w czasie rzeczywistym, co określa się jako fuzję obrazów. Pozawala to na precyzyjniejsze pobranie materiału z obszarów zmienionych chorobowo [4].
Autor: Emily Roberts, Verywell
Jak zatem przebiega typowa biopsja gruboigłowa? Pacjent układany jest w odpowiedniej pozycji (na boku lub na brzuchu), po czym oczyszczane jest miejsce wprowadzenia narzędzi i nakładany jest żel znieczulający. Następnie lekarz wprowadza do odbytnicy pacjenta głowicę z sondą USG, na której również znajduje się znieczulenie. To właśnie USG wykonane przy użyciu fal dźwiękowych pozwala zobrazować gruczoł krokowy i sprecyzować miejsce podania znieczulenia. Z kolei biopsja przezkroczowa jest wykonywana w znieczuleniu ogólnym. W kolejnym kroku następuje pobranie fragmentów tkanki stercza przy pomocy specjalnej igły biopsyjnej przez odbyt (transtorakalnie) lub przez krocze (przezkroczowo). Z reguły lekarz pobiera do 12 próbek z różnych części gruczołu krokowego.
Cały zabieg trwa zazwyczaj około 10 minut, a dłuższy pobyt w szpitalu nie jest konieczny i pacjent może go opuścić po kilku godzinach obserwacji.
Czy biopsja prostaty boli?
Choć badanie to jest inwazyjne należy pamiętać, że zarówno klasyczna, jak i biopsja fuzyjna prostaty są wykonywane w znieczuleniu [1]. Dlatego też w większości przypadków badanie nie powoduje bólu, choć pacjent może czuć w jego trakcie nacisk i dyskomfort związany z umieszczeniem sondy w odbytnicy.
Zalecenia po przeprowadzonym zabiegu
W trakcie rozmowy z lekarzem na temat badania pacjent powinien dowiedzieć się, jakie są zalecenia po biopsji prostaty. Przede wszystkim należy kontynuować przyjmowanie antybiotyku przepisanego przez urologa. Typowe zalecenia dla pacjenta po biopsji prostaty to również unikanie przemęczania się przez kolejne 48 godzin po zabiegu. Niewskazana jest też jazda na rowerze lub motorze przez około tydzień. Po badaniu mogą również pojawić się skutki uboczne, takie jak krwiomocz, krew w nasieniu lub ból i dyskomfort w okolicy krocza. Jest to zupełnie normalne, jednak w sytuacji ich nasilenia lub pojawienia się gorączki, należy skontaktować się z lekarzem.
Czy po biopsji prostaty można prowadzić samochód?
Wielu pacjentów zastanawia się również czy po biopsji prostaty można prowadzić samochód. Jeśli po obserwacji w szpitalu, następującej bezpośrednio po biopsji, u pacjenta nie wystąpią żadne dolegliwości, z reguły nie ma przeciwwskazań do prowadzenia pojazdów.
Powikłania – ryzyko i potencjalne skutki uboczne po zabiegu
Wielu pacjentów, u których ma zostać przeprowadzona biopsja ma obawy dotyczące tego czy jest bezpieczna. Trzeba pamiętać, że badanie to jest zabiegiem inwazyjnym, dlatego tak jak w przypadku każdej innej procedury tego typu u pacjenta mogą wystąpić pewne dolegliwości i powikłania po biopsji prostaty [5].
U mężczyzn poddanych temu badaniu mogą w związku z tym wystąpić takie komplikacje i objawy po biopsji prostaty jak:
- krwiomocz – bardzo częsta dolegliwość po biopsji, może utrzymywać się przez około 2 tygodnie;
- krew w nasieniu (hematospermia) – często występujące powikłanie objawiające się czerwonym lub ciemnobrązowym kolorem nasienia. Z czasem odcień ten się poprawia i do kilku tygodniu po biopsji krwawienia tego typu powinny ustąpić;
- ból i dyskomfort – pacjent może mieć gorsze samopoczucie po biopsji, co zwykle wynika z ogólnego dyskomfortu w okolicy odbytnicy, pod penisem lub na podbrzuszu. Dolegliwości te powinny jednak ustąpić w ciągu kilku dni;
- infekcja – dość rzadkie powikłanie, które wymaga jednak zastosowania odpowiedniego antybiotyku;
- problemy z oddawaniem moczu – choć zdarza się to rzadko u niektórych pacjentów konieczne jest założenie cewnika;
- nagłe zatrzymanie moczu – bardzo rzadkie powikłanie, gdy biopsja jest przyczyną spuchnięcia prostaty. Konieczne jest wówczas założenie cewnika;
- zaburzenia erekcji – w małej liczbie przypadków dochodzi do uszkodzenia/naruszenia nerwów, co może powodować ból oraz problemy z erekcją.
Jak odczytać wynik biopsji prostaty? Interpretacja wyników
Pobrane w trakcie biopsji wycinki tkanki są przekazywane do laboratorium, w którym patolog ocenia je pod mikroskopem. Próbki analizowane są pod kątem występowania nieprawidłowości, takich jak obecność komórek nowotworowych, a także stopnia agresywności potencjalnego nowotworu [6]. Czas oczekiwania na wynik biopsji prostaty wynosi z reguły ok. 3 tygodni.
Kiedy otrzymamy już wynik biopsji, raport z badania będzie zawierał takie elementy jak:
- opis próbki – nazywany też opisem ogólnym, który określa między innymi kolor, konsystencję i gęstość tkanki gruczołu krokowego;
- opis wykrytych komórek – punkt raportu opisujący sposób, w jaki komórki pojawiają się pod mikroskopem. Mogą to być komórki nieprawidłowe, które jednak nie są nowotworowe, ale też komórki raka prostaty określane jako gruczolakorak;
- diagnoza specjalisty – na koniec raportu patolog odnotowuje swoje spostrzeżenia i zalecenia, np. to czy konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych testów lub jakie leczenie powinno zostać zastosowane. W przypadku znalezienia w próbkach komórek rakowych patolog ocenia je również pod względem ich złośliwości oraz tempa rozprzestrzeniania się.
Źródło: Przegląd Urologiczny, 2017/1 (101)
U mężczyzn, u których badana jest prostata, biopsja może dać wynik:
- negatywny – oznacza on, że w próbce tkanki stercza nie znaleziono komórek nowotworowych;
- pozytywny – wynik dodatni wskazuje, iż w próbkach pacjenta zaobserwowano komórki nowotworowe;
- podejrzany – wskazuje, że w próbce znaleziono nieprawidłowości, ale niekoniecznie jest to rak prostaty.
Jeżeli podczas badania nic nie zostanie wykryte (wynik ujemny)
U pacjentów, którzy otrzymują negatywny wynik przeprowadzonego badania, prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu w obrębie gruczołu krokowego mocno spada. Jeśli po tym, jak u mężczyzny została wykonana biopsja prostaty wynik ujemny łączy się dodatkowo z powrotem do normy pozostałych wyników badań stercza, nie ma konieczności przeprowadzania ponownego badania.
W sytuacji jednak, gdy badanie per rectum oraz poziom PSA wciąż wskazują na istnienie problemu, może okazać się, że wynik biopsji jest fałszywie ujemny. Dzieje się tak na przykład, gdy żadna próbka nie zostanie pobrana z obszaru, w którym występują komórki nowotworowe. Wówczas lekarz może zdecydować o powtórzeniu badania, w celu pobrania próbek z innych źródeł. W takim przypadku wykonywana jest już zazwyczaj biopsja fuzyjna z wykorzystaniem obrazów uzyskanych dzięki rezonansowi magnetycznemu i USG, co pozwala określić ogniska choroby.
Jeżeli w wyniku badania potwierdzono nowotwór (pozytywny wynik)
W sytuacji, gdy lekarz poinformuje nas o pozytywnym wyniku biopsji, początkowo możemy przeżyć ogromny szok. Dobrze jeśli pacjent będzie miał wówczas obok siebie kogoś z bliskich, który udzieli mu wsparcia i będzie w stanie zadać lekarzowi wszystkie pytania oraz wysłuchać jego zaleceń. Co bardzo istotne, w wyniku badania patolog określa stopień agresywności nowotworu, co pozwala ocenić sposób i tempo jego rozprzestrzeniania się. Do tego celu wykorzystywane są dwie metody:
- skala Gleasona – ocena agresywności raka stercza oparta jest o mikroskopową analizę złośliwości komórek nowotworowych w poszczególnych próbkach. Stosowana jest skala od 3 do 5, gdzie 3 oznacza powolny wzrost guza, a 5 jego wysoką agresywność. Ostateczny wynik uzyskuje się poprzez zsumowanie dwóch najczęściej pojawiających się stopni złośliwości [7];
- klasyfikacja TNM – pozwala określić umiejscowienie guza, jego wielkość i ewentualne przerzuty. W klasyfikacji brane pod uwagę są zmiany wykryte w badaniu per rectum, stan okolicznych węzłów chłonnych, ewentualne przerzuty i stan kości.
Jeżeli podczas badania lekarz wykryje podejrzane zmiany (wynik podejrzany)
W niektórych przypadkach interpretacja wyników biopsji prostaty pacjenta może nie być do końca jednoznaczna [8]. Wykrywane są wówczas nieprawidłowości w tkance gruczołu krokowego, ale nie są to jednak komórki nowotworowe. Nadal nie wiadomo też czy stany te mogą zwiększać ryzyko rozwinięcia się nowotworu w przyszłości. Większość specjalistów nie wiąże tego ze sobą, ale jednocześnie stany te nie wykluczają raka.
Zmiany, które mogą zostać wykryte w czasie biopsji to:
- śródnabłonkowa neoplazja stercza (PIN) – jest to zaburzony stan komórek nabłonkowych, które otaczają prostatę. Podczas dokonywania ich oceny wyraźnie widać, że nie rozrastają się one na pozostałe części prostaty, tak jak jest to w przypadku raka;
- nietypowa proliferacja gruczołów (ASAP) – jest to nieprawidłowy wzrost komórek stercza. Wyglądają one wówczas jakby mogły być rakiem, jednak jest ich zbyt mało i nie można tego potwierdzić. Istnieje ryzyko, że wraz z ASAP występuje również nowotwór, dlatego zaleca się powtórzenie biopsji po około pół roku po pierwotnego badania;
- poliferacyjne zapalenie zanikowe (PIA) – sytuacja, gdy wykryte zostają obszary zapalenia prostaty, a komórki jednocześnie wyglądają na mniejsze niż zwykle.
Bibliografia i przypisy
- [1] – https://journals.lww.com/co-urology/Abstract/2014/03000/Standards_for_prostate_biopsy.6.aspx
- [2] – https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0094014314000123?via%3Dihub
- [3] – http://szpital.siedlce.pl/tiny_files/przygotowanie_do_badan/Przygotowanie%20do%20Biopsji%202016.pdf
- [4] – Agnieszka Chomicz, Artur A. Antoniewicz ; Fuzja krok po kroku, Przezkroczowa biopsja fuzyjna stercza z softwarową konsolidacją obrazów mpMRI i TRUS w czasie rzeczywistym przy użyciu BioJet System ; Przegląd Urologiczny, 2017/5 (105)
- [5] – https://www.clinicalradiologyonline.net/article/S0009-9260(05)81188-2/pdf
- [6] – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2615104/
- [7] – http://www.cjcrcn.org/article/html_9260.html
- [8] – dr n. med. Piotr Chłosta ; Rak gruczołu krokowego ; Oddział Urologii, Świętokrzyskie Centrum Onkologii, Przegląd Urologiczny, 2008/5 (51)