Prostatektomia to zabieg chirurgiczny w obrębie gruczołu krokowego, który wykonywany jest najczęściej u mężczyzn z nowotworem stercza. W zależności od rozwoju choroby oraz ogólnego stanu pacjenta prostatektomia może zostać wykonana na kilka sposobów. Na czym dokładnie polega ten zabieg? Kto się do niego kwalifikuje i jakie może przybrać formy? Oto najważniejsze informacje na temat tej procedury medycznej.
Co to jest prostatektomia?
Prostatektomia jest zabiegiem chirurgicznym, którego celem jest częściowe lub całkowite usunięcie gruczołu krokowego. Jest to jedna z metod leczenia nowotworu prostaty, ale w rzadszych przypadkach wykorzystuje się ją również u pacjentów z przerostem stercza, który wywołuje poważne dolegliwości ze strony układu moczowego.
Zabieg polega na wykonaniu odpowiedniego nacięcia oraz na usunięciu zmienionego chorobowo gruczołu krokowego, w całości lub tylko jego części. U pacjenta może zostać przeprowadzona prostatektomia klasyczna lub laparoskopowa. Nacięcie wykonywane jest na podbrzuszu lub w kroczu, czyli na obszarze od odbytu do nasady moszny.
Jak już wspomniano, zabieg tego typu może zostać wykonany na kilka sposobów. Ostateczna decyzja zależy od stanu danego pacjenta, dlatego przed jej podjęcia zaleca się również przeprowadzenie biopsji prostaty. Warto przy tym podkreślić, że wbrew powszechnej opinii, prostatektomia wcale nie musi od razu oznaczać całkowitego usunięcia gruczołu krokowego.
Po co wykonywać prostatektomię?
Zabieg ten jest przede wszystkim przeprowadzany w celu usunięcia raka prostaty. Radykalna prostatektomia stosowana jest u pacjentów, u których nowotwór ograniczył się jedynie do samego gruczołu, a więc nie występują przerzuty na okoliczne narządy. W tym przypadku niestety zazwyczaj konieczne jest całkowite wycięcie prostaty wraz z pęcherzykami nasiennymi, a czasem także z węzłami chłonnymi.
Rzadziej, ale wciąż stosunkowo często, prostatektomia wykonywana jest u mężczyzn, u których występują bardzo uciążliwe dolegliwości ze strony układu moczowego. Takie jak niedrożna cewka moczowa lub/i znaczny przerost stercza, który może, ale nie musi być ich przyczyną. Wówczas u pacjentów stosowana jest prostatektomia prosta. W jej trakcie usuwa się jedynie tę część gruczołu krokowego, która powoduje trudności z oddawaniem moczu u mężczyzny.
Zabieg prostatektomii może zostać zalecony również, gdy u pacjentów pojawią się takie objawy jak:
- częstomocz (w tym też nykturia);
- słabe ciśnienie podczas mikcji, wolne oddawanie moczu;
- całkowite zablokowanie oddawania moczu, gdy wywierane jest też większe ciśnienie na nerki i moczowody;
- nawracające pojawianie się krwi w moczu;
- kamica pęcherza wraz z powiększeniem prostaty.
Jakie są różne rodzaje operacji prostaty?
Wyróżniamy dwa rodzaje prostatektomii. Jest to prostatektomia radykalna oraz adenomektomia, czyli prostatektomia prosta. O tym, która z tych metod zostanie wykorzystana u danego pacjenta decyduje to, co jest przyczyną problemów z gruczołem krokowym oraz jaki cel chce osiągnąć chirurg.
Prostatektomia radykalna
Prostatektomia radykalna to jedna z dedykowanych metod leczenia raka stercza oraz usuwania tkanek nowotworowych z jego obrębu. W tym przypadku usuwanie prostaty zwykle łączy się także z wycięciem pęcherzyków nasiennych, fragmentów nasieniowodów, a czasem również węzłów chłonnych.
Oczywiście w trakcie wykonywania zabiegu chirurg stara się nie naruszać nerwów. Jednak istnieje taka możliwość, co wiąże się ściśle ze stopniem rozprzestrzeniania się nowotworu. W niektórych przypadkach lekarz musi usunąć strukturę nerwów, by zlikwidować tkankę nowotworową, czego konsekwencją mogą być zaburzenia erekcji lub impotencja. Zdarza się też jednak, że chirurg usuwa nerwy tylko po jednej stronie. Dzięki czemu pacjent wciąż może mieć erekcję, choć jest ona nieco słabsza.
Zabieg tego typu może zostać wykonany przy użyciu różnych metod. U pacjenta może zatem zostać przeprowadzona:
- prostatektomia laparoskopowa – jest to laparoskopowe usunięcie prostaty. Zabieg polega na wykonaniu kilku małych nacięć w dolnej części brzucha i wprowadzeniu przez nie kamery laparoskopowej oraz innych narzędzi laparoskopowych. Usunięcie prostaty laparoskopowo niesie za sobą mniejsze ryzyko powikłań;
- prostatektomia otwarta (dostęp przezbrzuszny) – retropubiczna prostatektomia załonowa jest wykonywana, gdy operacja laparoskopowa nie jest zalecana. Jest to metoda klasyczna, w której chirurg wykonuje nacięcie od miejsca poniżej pępka aż do kości łonowej;
- prostatektomia da Vinci – zabieg wykonywany w asyście robota medycznego da Vinci. Poprzez małe nacięcia na skórze brzucha wprowadzane są ramiona robota z narzędziami chirurgicznymi i kamerą stereoskopową. Ramionami tymi operuje chirurg siedząc przy konsoli sterowniczej;
- prostatektomia z dostępu kroczowego – najrzadziej przeprowadzany zabieg, który nie daje możliwości usunięcia węzłów chłonnych i w dużym stopniu utrudnia oszczędzenie nerwów. Prostatektomia przez krocze jest zalecana, gdy z powodów medycznych nie można przeprowadzić zabiegu innymi metodami.
Adenomektomia gruczołu krokowego
Metoda ta stosowana jest przede wszystkim u pacjentów ze znacznym przerostem stercza, zazwyczaj w sytuacji, gdy gruczoł ten waży więcej niż 75 gramów. Wówczas prostata zaciska się na przebiegającej przez nią cewce moczowej, co skutkuje pojawieniem się uciążliwych dolegliwości ze strony układu moczowego. Adenomektomia gruczołu krokowego polega na usunięciu jedynie części stercza, a konkretnie jego wewnętrznego rdzenia. Prostatektomia prosta nie jest stosowana w leczeniu nowotworu stercza.
W ramach zabiegu adenomektomii może zostać zastosowana:
- metoda otwarta z dostępu nadłonowego – w ramach zabiegu lekarz najpierw nacina ścianę pęcherza moczowego, ocenia ujścia moczowodów i usuwa ewentualne złogi. Następnie usuwana jest część prostaty i wykonywane jest zespolenie szyi pęcherza z cewką moczową. Zakładany jest też cewnik Foleya, po czym lekarz zszywa pęcherz i zakładany jest dren do przestrzeni przedpęcherzowej;
- technika laparoskopowa – laparoskopia prostaty polega na wykonaniu kilku nacięć na brzuchu pacjenta i wprowadzeniu przez nie specjalnych narzędzi chirurgicznych, w tym kamery. Jeśli przeprowadzana jest operacja prostaty laparoskopowo oprócz części stercza lekarz może również usunąć pęcherzyki nasienne i węzły chłonne, jeśli zajdzie taka potrzeba.
Jakie ryzyko powikłań niosą ze sobą takie zabiegi?
Podobnie jak w przypadku każdego innego zabiegu chirurgicznego również prostatektomia może powodować pewne skutki uboczne i powikłania. Oczywiście to jakie konkretnie będą konsekwencje przeprowadzenia zabiegu zależy od wielu czynników związanych z jego przebiegiem, jak i z ogólnym stanem zdrowia pacjenta. Najczęściej występujące skutki usunięcia prostaty to:
- infekcja dróg moczowych;
- krew w moczu lub nasieniu;
- nietrzymanie moczu – w niektórych przypadkach problem ten utrzymuje się nawet przez rok po operacji;
- uszkodzenie odbytnicy – zdarza się to bardzo rzadko u niewielkiej liczby pacjentów;
- wycieki i popuszczanie moczu – dolegliwość ta jest najbardziej uciążliwa w okresie po operacji i ustępuje z czasem;
- wytrysk wsteczny – czyli cofanie się nasienia podczas wytrysku do pęcherza moczowego;
- zaburzenia erekcji – zaburzona potencja i problemy z erekcją mogą się utrzymywać nawet do 2 lat, a u niektórych pacjentów przywrócenie pełnej funkcjonalności seksualnej jest wręcz niemożliwe;
- zwężenie cewki moczowej lub szyi pęcherza.
Jak się przygotować do zabiegu?
Przede wszystkim lekarz zleci nam wykonanie wszystkich niezbędnych badań. Jest to między innymi badanie prostaty, cystoskopia, badanie układu moczowego czy badania krwi. Podczas rozmowy z lekarzem musimy również poinformować go o wszystkich przyjmowanych przez nas lekach, zwłaszcza tych rozrzedzających krew, które zwiększają ryzyko krwawienia podczas zabiegu. Wówczas możemy zadać specjaliście wszystkie nurtujące nas pytania dotyczące samej operacji i przygotowania do niej. Generalnie powinniśmy zadbać o załatwienie sobie wcześniej urlopu zdrowotnego w pracy. Dodatkowo warto poprosić kogoś z naszych bliskich o przewiezienie nas po zabiegu do domu, gdyż odradza się prowadzenie samochodu przez jakiś czas po operacji stercza. Z reguły pacjenci proszeni są o przybycie do szpitala na dzień przed planowanym zabiegiem.
Pacjenci powinni powstrzymać się od jedzenia i picia po północy w dniu, w którym ma być wykonywana operacja. W niektórych przypadkach lekarz przepisuje też specjalne leki (np. ograniczające ryzyko infekcji), które zwykle należy przyjąć o poranku w dniu zabiegu.
Lekarz może nas również poprosić o to, aby w odpowiedni sposób przygotować swoje jelita, na przykład poprzez przeprowadzenie lewatywy przed operacją. Jeśli prostatektomia jest wykonywana przez krocze mężczyzna może też zostać poproszony o ogolenie miejsc intymnych.
Jak wygląda przebieg operacji usuwania prostaty?
Prostatektomia może być wykonywana z zastosowaniem różnych metod, dlatego przebieg zabiegu u poszczególnych pacjentów może być nieco odmienny. Pewne elementy operacji są jednak takie same w przypadku wszystkich zastosowanych technik. Przed zabiegiem pacjenci muszą opróżnić pęcherz, ściągnąć swoje ubranie oraz biżuterię, a następnie przebrać się w specjalny fartuch. Następnie osoba operowana jest układana na stole na plecach ze zgiętymi kolanami i rozłożonymi szeroko nogami.
W większości przypadków pacjentom podaje się znieczulenie ogólne, po czym operowane miejsce jest oczyszczane antyseptykami.
Rodzaj procedury zależy od lekarza:
Procedura otwarta
W przypadku zastosowania procedury otwartej wykonuje się nacięcie poniżej pępka aż do okolic łonowych. Jeśli to konieczne chirurg usuwa najpierw węzły chłonne i bardzo uważnie uwalnia struktury nerwowe z gruczołu krokowego. Następnie chirurg identyfikuje cewkę moczową i ocenia czy konieczne jest usunięcie pęcherzyków nasiennych. W końcu usuwany jest również gruczoł krokowy, a zabieg kończy się założeniem pacjentowi cewnika.
Operacja robotem da Vinci
Źródło: ConsultQD Cleveland Clinic
Z kolei, gdy przeprowadzana jest operacja prostaty robotem da Vinci w brzuchu pacjenta wykonuje się kilka małych nacięć, przez które wprowadzane są ramiona robota wyposażone w kamerę i narzędzia chirurgiczne. Dzięki temu chirurg może stworzyć trójwymiarowy obraz gruczołu krokowego, co daje mu lepszy widok. Następnie prostata jest usuwana przez jeden z instrumentów zainstalowanych na ramieniu robota. Zabieg odbywa się bez umieszczania dłoni chirurga w operowanym obszarze. Bardzo ważne jest to, iż dzięki małym nacięciom oraz uzyskaniu precyzyjnego obrazu stercza, lekarz ma większą szansę na uniknięcie uszkodzenia nerwów.
Procedura wykonywana przez krocze
U pacjentów, u których wykonywana jest prostatektomia przez krocze lekarz nacina obszar pomiędzy nasadą moszny a odbytem. Starając się uniknąć uszkodzenia nerwów chirurg identyfikuje prostatę oraz tkanki, które należy usunąć. Jeśli istnieją ku temu jakiekolwiek wskazania usunięte mogą zostać również pęcherzyki nasienne.
Zazwyczaj zabieg usunięcia prostaty trwa ok. 2-3 godziny.
I co dalej po zabiegu?
Prostatektomia może zostać wykonana przy pomocy różnych technik. Niezależnie jednak od tego, w jaki sposób przeprowadzana będzie operacja prostaty, ile dni w szpitalu należy spędzić? W większości przypadków jest to przynajmniej kilka dni.
Kiedy będziemy już w domu musimy pamiętać o utrzymaniu operowanego miejsca w czystości. Zwykle pozostaje ono obolałe przez kolejnych kilka dni. Dolegliwości te powinny ustąpić po zażyciu zaleconych nam przez lekarza leków przeciwbólowych. Większość mężczyzn musi także nosić cewnik przez ok. 5-10 dni po operacji.
Pacjent powinien zgłosić się na wizytę kontrolną do swojego lekarza w ciągu 1-2 tygodni po zabiegu. Przez kilka pierwszych dni nie powinno się prowadzić samochodu, zwłaszcza jeśli mężczyzna ma założony cewnik. Odradza się też zbyt szybki powrót do wzmożonej aktywności. Trzeba to robić stopniowo pamiętając, że rekonwalescencja po usunięciu prostaty i powrót do formy sprzed zabiegu mogą potrwać 6-8 tygodni. Bardzo dobrą informacją dla panów jest również to, iż po powrocie do pełni zdrowia można również rozpocząć współżycie.
Podsumowanie
Prostatektomia to zabieg, który może wyleczyć mężczyzn z raka, a tym samym uratować im życie. Oczywiście jak każda inna operacja wiąże się ona z pewnym ryzykiem powikłań, dlatego jest wykonywana wyłącznie w uzasadnionych przypadkach. Generalnie zalety takiego zabiegu przewyższają jego wady, tym bardziej, że obecnie pacjenci mogą korzystać z nowoczesnych technik przeprowadzania prostatektomii, które są mniej inwazyjne.
Bibliografia i przypisy
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1477597/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3200259/
- https://www.europeanurology.com/article/S0302-2838(17)30708-X/fulltext